Chùa Bút Tháp Bắc Ninh kiệt tác kiến trúc nơi lưu giữ 4 bảo vật Quốc Gia
Chùa Bút Tháp Bắc Ninh là minh chứng sống động cho sự phát triển và trường tồn của văn hóa Phật giáo Việt Nam, đồng thời là nơi lưu giữ nhiều giá trị truyền thống và tín ngưỡng quý báu. Với những bảo vật quốc gia độc đáo như tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay, tòa Cửu Phẩm Liên Hoa, cùng không gian cổ kính, linh thiêng, chùa không chỉ là địa điểm thờ cúng mà còn là biểu tượng văn hóa và lịch sử quan trọng. Nơi đây thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước tìm về để chiêm bái, khám phá, và cảm nhận vẻ đẹp hài hòa giữa kiến trúc, nghệ thuật, và thiên nhiên.
Mục Lục
Chùa Bút Tháp Bắc Ninh giới thiệu tổng quan
Chùa Bút Tháp Bắc Ninh còn có tên gọi khác là Ninh Phúc Tự, ngày nay thuộc địa phận thôn Bút Tháp, xã Đình Tổ, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Chùa tọa lạc trên khu đất cao, rộng, bằng phẳng có diện tích khoảng 10.000m2, nằm kề bên bờ nam Sông Đuống, có khung cảnh thiên nhiên vô cùng thơ mộng.
Toàn cảnh chùa Bút Tháp Bắc Ninh hiện nay.
Theo ghi chép trong sách Địa Chí Hà Bắc, chùa được xây dựng từ thời vua Trần Thánh Tông (1258-1278) và có lịch sử rất lâu đời, gắn liền với những thăng trầm của Phật giáo Việt Nam. Ngay từ thời kỳ đầu, chùa đã là nơi tu hành của nhiều thiền sư và tăng sĩ danh tiếng. Đặc biệt, khi thiền sư Huyền Quang, một trạng nguyên xuất sắc của khoa thi năm 1297, về trụ trì tại chùa, ông đã xây dựng lên một ngọn tháp đá cao 9 tầng với hình hoa sen được trang trí tinh xảo. Tuy nhiên, ngọn tháp này đã không còn tồn tại cho đến ngày nay, chỉ còn lại những ghi chép lịch sử và dấu ấn thiêng liêng trong lòng người dân địa phương.
Cũng như nhiều ngôi chùa cổ phía Bắc, chùa Bút Tháp được xây theo kiểu nội công ngoại quốc, với các công trình kiến trúc được bố trí cân xứng, chặt chẽ ở khu vực trung tâm. Công trình ngoài cùng là tam quan, có kiến trúc tương đối giản dị. Tiếp đó là gác chuông 2 tầng 8 mái. Sau gác chuông là 7 tòa nhà nối tiếp nhau: Tiền Đường, Thiên Hương, Thượng điện, Tích Thiện Am, nhà Trung, Phủ thờ, Hậu đường với tổng chiều dài hơn 100 mét.
Tổng quan về chùa Bút Tháp Thuận Thành.
Chùa đã trải qua hàng trăm năm lịch sử với nhiều đợt trùng tu, nhưng vẫn giữ được nét cổ kính và kiến trúc độc đáo, mang đậm phong cách kiến trúc thời Trần. Mặc dù đã trải qua nhiều biến cố, đây là một trong số ít những ngôi chùa còn giữ được vẻ đẹp sơ khai lúc ban đầu, là chứng nhân cho sự phát triển của Phật giáo và văn hóa Việt Nam qua các thời kỳ.
Trong chùa còn lưu giữ được rất nhiều cổ vật và tượng Phật giáo như tượng các vị Bồ Tát, tượng Hộ Pháp, tượng các vị La Hán… nhưng nổi bật nhất là bốn Bảo vật Quốc gia đó là: Tượng Phật bà Quan âm nghìn mắt nghìn tay được Thủ tướng Chính phủ công nhận năm 2012 và 3 Bảo vật được công nhận tháng 1-2021 là: Tượng Tam thế, Tòa Cửu phẩm Liên Hoa (còn gọi Cối kinh) và Hương án.
Với những giá trị tiêu biểu về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật, chùa Bút Tháp Bắc Ninh đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng và công nhận là di tích Lịch sử văn hóa cấp Quốc gia từ năm 1962. Quý khách có thể tự mình di chuyển để đến tham quan chùa Bút Tháp hoặc thông qua các công ty du lịch tại Bắc Ninh hoặc phòng vé máy bay Bắc Ninh.
4 bảo vật Quốc Gia được lưu giữ tại Bút Tháp
Chùa Bút Tháp, một trong những danh lam cổ tự độc đáo tại miền Bắc Việt Nam, không chỉ mang vẻ đẹp cổ kính mà còn nổi tiếng với bốn Bảo vật Quốc gia quý giá vẫn còn được lưu giữ và bảo tồn nguyên vẹn đến ngày nay.
Tượng Phật bà Quan âm nghìn mắt nghìn tay
Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay tại chùa Bút Tháp là một trong những tác phẩm điêu khắc gỗ độc đáo và quý giá nhất của nghệ thuật Phật giáo Việt Nam. Tác phẩm này được các nhà nghiên cứu đánh giá là một kiệt tác, một đỉnh cao của nghệ thuật tạc tượng trong thời kỳ Lê Trung Hưng. Tượng được làm từ chất liệu gỗ phủ sơn, cao 235 cm (tính từ đài sen đến đỉnh đầu tượng), thể hiện sự công phu và tài hoa của người nghệ nhân.
Tượng Phật Bà có tổng cộng 42 cánh tay lớn, trong đó hai tay chắp trước ngực theo kiểu liên hoa hợp chưởng, hai tay để trên đùi với các ngón tay đan chéo biểu tượng cho dáng thiền định và hành đạo. Đặc biệt, bức tượng còn có hơn 900 cánh tay nhỏ, dài ngắn khác nhau, xếp xung quanh như vòng hào quang tỏa ra. Trên mỗi bàn tay nhỏ đều có một con mắt, khiến cho Phật Bà như đang theo dõi, nhìn thấu mọi góc cạnh của vũ trụ, mang đến cảm giác vừa uy nghi, vừa nhân từ.
Tượng phật bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay.
Mỗi cánh tay của tượng đều thể hiện động tác khác nhau, tạo nên sự sinh động và nhịp điệu hài hòa, như những đóa hoa sen đang nở rộ. Các chi tiết chạm khắc trên mỗi cánh tay đều được để trần và đeo vòng hạt minh châu, giúp tác phẩm tỏa ra sự thanh thoát và thiêng liêng. Trên đỉnh vòng hào quang là một con chim thiên đường – một biểu tượng của sự hòa hợp với thiên nhiên, thể hiện ý nghĩa tâm linh cao đẹp trong triết lý Phật giáo.
Bệ tượng của Phật Bà Quan Âm cũng là một tác phẩm nghệ thuật tinh tế, được chạm khắc hình rồng đội đài sen, với đài sen gồm ba lớp cánh sen to nhỏ đan xen, tạo nên vẻ đẹp thanh thoát và kiêu hãnh. Bệ tượng được tạo hình theo kiểu sumeru với nhiều cấp và được bố trí thành hình chữ nhật chém góc. Những chi tiết chạm khắc nhỏ trên bệ tượng thể hiện tài năng điêu khắc xuất sắc của nghệ nhân xưa.
Tượng bà quan âm nghìn tay nghìn mắt.
Chính giữa bệ tượng có khắc một hàng chữ Hán ghi lại niên đại tạc tượng: “Tuế thứ Bính Thân, thu nguyệt cốc nhật danh tạo” (Tượng được tạo vào ngày tốt tháng Thu năm Bính Thân – 1656). Bên phải bệ tượng có hai ô hình trám lồng vào nhau, khắc chữ “Nam Đồng Giao Thọ Nam trương tiên sinh phụng khắc”, chỉ rõ người thợ tài hoa Trương Thọ Nam là người đã trực tiếp chạm khắc bức tượng quý giá này.
Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay là một minh chứng tiêu biểu cho tài hoa và tâm huyết của nghệ nhân thời Lê Trung Hưng, đồng thời thể hiện tinh thần từ bi, cứu khổ cứu nạn của Phật giáo. Đây không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật, mà còn là một biểu tượng tâm linh cao quý, một di sản văn hóa vô giá của dân tộc Việt Nam.
Có thể bạn quan tâm: Đền Cùng Giếng Ngọc
Tượng Tam Thế độc nhất vô nhị tại chùa Bút Tháp Bắc Ninh
Bộ ba tượng Tam Thế Phật biểu trưng cho ba thế hệ Phật giáo, bao gồm Phật A Di Đà chủ trì quá khứ, Phật Thích Ca Mâu Ni chủ trì hiện tại, và Phật Di Lặc chủ trì tương lai. Bộ tượng Tam Thế Phật không chỉ là tác phẩm điêu khắc tinh tế mà còn là biểu tượng triết lý sâu sắc về thời gian, dòng chảy vĩnh hằng của vũ trụ và nhân sinh trong Phật giáo.
Mỗi pho tượng trong bộ Tam Thế đều mang phong thái thanh thoát và trang nghiêm, thể hiện tư thế ngồi nhập thiền trên tòa sen. Bên dưới là bệ tượng hình khối vuông, thắt ở giữa, tạo nên kết cấu ba tầng tượng trưng cho sự ổn định và bền vững của giáo pháp.
Tượng Tam Thế.
Một trong những yếu tố tạo nên giá trị nghệ thuật của bộ tượng Tam Thế chính là các hoa văn trang trí đầy ý nghĩa và tinh tế trên đài sen, bệ tượng. Hoa văn trên bệ tượng có những nét tương đồng với các chùa khác trong vùng, nhưng vẫn mang nét riêng độc đáo của thời Lê – Trịnh, thể hiện tài năng của các nghệ nhân xưa.
Đặc biệt, các nhà nghiên cứu đã giải mã các họa tiết trên bệ tượng Tam Thế tại chùa Bút Tháp Bắc Ninh, phát hiện rằng mỗi hoa văn đều là một phần trong ngôn ngữ tạo hình quan trọng của nghệ thuật dân gian Việt Nam thời Lê – Trịnh. Thông qua bộ tượng này, người xem có thể cảm nhận được tinh hoa của nghệ thuật Việt Nam – một nghệ thuật không chỉ có giá trị thẩm mỹ cao mà còn là biểu tượng của tín ngưỡng, khát vọng và trí tuệ của cha ông. Bộ tượng Tam Thế là một minh chứng cho đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc dân gian Việt Nam, là di sản quý báu, góp phần làm rạng danh văn hóa, nghệ thuật và tín ngưỡng Phật giáo Việt.
Tòa Cửu phẩm liên hoa đẹp nhất Việt Nam
Tòa Cửu Phẩm Liên Hoa là một trong ba tòa tháp đẹp nhất Việt Nam được đặt trang trọng ở trung tâm Tích Thiện Am. Tháp được xây dựng 9 tầng với cấu trúc hình bát giác độc đáo. Mỗi tầng có tám mặt, được chạm khắc những bức phù điêu tinh xảo. Trải qua nhiều thế kỷ, điều kỳ diệu là tháp vẫn có thể xoay được mà không phát ra bất kỳ âm thanh nào, cho thấy sự tài hoa của các nghệ nhân thời xưa. Đây là tòa Cửu Phẩm Liên Hoa duy nhất còn sót lại ở Việt Nam và được mệnh danh là đẹp nhất.
Tòa Cửu phẩm liên hoa.
Điều đáng chú ý là các hình chạm trên tòa Cửu Phẩm Liên Hoa đều mang nội dung khuyến thiện trừ ác, thể hiện các bậc Tổ truyền đăng và những bậc đại sư với các cấp độ thăng hoa khác nhau trên con đường tu đạo. Mỗi bức phù điêu đều thể hiện cảnh người và thiên nhiên hài hòa, nhịp nhàng, tạo nên bố cục như một bức họa hoàn chỉnh, với từng chi tiết tinh xảo và ngẫu hứng, góp phần làm tôn lên tính nghệ thuật của cây tháp.
Theo “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư,” Tòa Cửu Phẩm Liên Hoa tại chùa Bút Tháp Bắc Ninh được dựng từ thế kỷ 14, vào thời của Thiền sư Huyền Quang.
Tòa Cửu phẩm liên hoa.
Giá trị lớn nhất của tòa Cửu Phẩm Liên Hoa nằm ở tư tưởng Phật giáo và triết lý giáo hóa chúng sinh. Tháp là biểu tượng cho con đường dẫn chúng sinh về đất Phật, cho dù người đó thiện hay ác, chỉ khác biệt ở từng tầng của cây “cửu phẩm,” là sự thể hiện của từng người với những quả tu khác nhau. Tòa tháp không chỉ là công trình nghệ thuật tuyệt mỹ mà còn là bài học đạo lý, khuyên nhủ con người hướng thiện, tìm đến giác ngộ.
Tinh xảo hương án 400 năm
Hương án chùa Bút Tháp là một trong những tác phẩm điêu khắc gỗ nổi tiếng và mẫu mực của nghệ thuật Phật giáo thời Lê Trung Hưng. Được tạc từ thế kỷ 17, hiện chùa còn hai trong ba hương án nguyên bản, bởi một trong số đó đã bị hủy hoại trong vụ cháy năm 2015.
Thân hương án được trang trí bởi các hình tượng rồng, thể hiện qua các đường nét chạm khắc tinh xảo và sống động. Các nghệ nhân đã khéo léo tạo nên hình ảnh thân rồng uốn lượn quanh thân cột, bao phủ phần thân hương án ở cả hai cạnh và phía sau. Các chi tiết vảy, thân rồng phóng tia lửa tạo nên sự uyển chuyển, linh hoạt mà vẫn toát lên vẻ oai nghiêm của loài rồng trong văn hóa Phật giáo.
Ở phần chân hương án, hình ảnh rồng ngóc đầu, miệng ngậm ngọc báu, chân rồng lộ móng sắc nhọn, bờm và các tia lửa mạnh mẽ làm tăng thêm sự bề thế cho hương án. Mặt hương án là tấm gỗ lớn, bề mặt được phủ sơn và đánh bóng kỹ lưỡng để bảo vệ lớp gỗ khi đặt lễ vật và đồ thờ. Xung quanh mặt hương án là các cánh sen ngửa, được chạm khắc tinh tế và xếp chồng lên nhau, tượng trưng cho đóa sen đang nở rộ
Qua hàng trăm năm, hương án chùa Bút Tháp vẫn giữ nguyên vẻ đẹp và giá trị độc đáo của mình. Dù một trong ba hương án đã không còn, nhưng những gì còn lại vẫn giúp chúng ta cảm nhận được nét đẹp huyền ảo, phóng khoáng mà thanh cao của nghệ thuật điêu khắc gỗ Phật giáo Việt Nam. Hương án là biểu tượng cho sự giao thoa giữa tâm linh và nghệ thuật, đồng thời là di sản văn hóa quý giá cần được bảo tồn cho các thế hệ mai sau.
Tháp Bảo Nghiêm tại chùa Bút Tháp Bắc Ninh
Một công trình bằng đá khác được coi là biểu tượng của chùa Bút Tháp, đó là tháp Báo Nghiêm là nơi thờ tự thiền sư Chuyết Chuyết. Tháp được xây dựng năm 1647 bên trong khuôn viên chùa thời vua Lê Chân Tông, cửa chính quay về hướng Nam đề dòng chữ “Báo Nghiêm Tháp”.
Tháp Bảo Nghiêm chùa Bút Tháp.
Tòa tháp cao 13,05m có 5 tầng, tầng đáy rộng càng về phía trên càng nhỏ dần. 5 góc của 5 tầng được treo 5 quả chuông nhỏ. Tầng tháp dưới cùng có 13 bức chạm đá có hình thù động vật sinh động và độc đáo được trang trí tỉ mẩn. Từ xa nhìn lại, bạn sẽ thấy tháp như một chiếc bút khổng lồ giữa nền trời xanh, đây là một trong những nét độc đáo hiếm đâu có được.
Tương truyền vào năm 1876, khi vua Tự Đức qua chùa thấy có một cây tháp hình dáng khổng lồ liền gọi tên là Bút Tháp, và ngôi chùa mang tên Bút Tháp từ đó.
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, chùa Bút Tháp Bắc Ninh luôn được bảo vệ, giữ gìn và tôn tạo ngày càng đẹp hơn trở thành một trong những điểm tham quan du lịch Bắc Ninh. Hàng năm, Lễ hội chùa Bút Tháp được tổ chức vào ngày 23-24 tháng 3 Âm lịch với các hoạt động văn hóa truyền thống thu hút đông đảo người dân trong vùng và du khách thập phương về dự.
Bình luận